HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN
TRUYỀN KHOA BÁO CHÍ
TIỂU LUẬN
Môn: Lịch sử Báo chí
Đề tài: Tìm hiểu sự ra đời và phát triển của một tờ
báo Việt Nam hoạt động trước năm 1945
Giảng viên hướng dẫn :
Sinh viên :
Lớp :
Hà Nội – 2023
Prepare for your exams
Study with the several resources on Docsity
Earn points to download
Earn points by helping other students or get them with a premium plan
Guidelines and tips
Prepare for your exams
Study with the several resources on Docsity
Earn points to download
Earn points by helping other students or get them with a premium plan
Community
Ask the community
Ask the community for help and clear up your study doubts
University Rankings
Discover the best universities in your country according to Docsity users
Free resources
Our save-the-student-ebooks!
Download our free guides on studying techniques, anxiety management strategies, and thesis advice from Docsity tutors
The Early History and Development of Gia Định Newspaper, Essays (university) of Supply Management
An in-depth analysis of the origins and evolution of gia định newspaper, the first vietnamese newspaper, from its inception in 1865 to its transformation into a regular newspaper in the late 19th century. Various aspects of the newspaper, including its content, format, and unique features, as well as the influential figures behind its creation.
Typology: Essays (university)
2022/2023
1 / 34
This page cannot be seen from the preview
Don't miss anything!
Related documents
Partial preview of the text
Download The Early History and Development of Gia Định Newspaper and more Essays (university) Supply Management in PDF only on Docsity!
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN
TRUYỀN KHOA BÁO CHÍ
TIỂU LUẬN
Môn: Lịch sử Báo chí
Đề tài: Tìm hiểu sự ra đời và phát triển của một tờ
báo Việt Nam hoạt động trước năm 1945
Giảng viên hướng dẫn : Sinh viên : Lớp : Hà Nội – 2023
MỤC LỤC
- I – LỜI NÓI ĐẦU..........................................................................................
- II – NỘI DUNG...............................................................................................
- Phần I: Khái quát lịch sử ra đời và sự phát triển của Gia Định Báo
- Lịch sử ra đời của Gia Định Báo
- 1.1 Nguyên nhân ra đời
- 1.2 Lịch sử ra đời của Gia Định Báo
- 1.3 Ngày phát hành số báo đầu tiên
- 1.4 Gia Định Báo tồn tại trong bao lâu?
- Lịch sử ra đời của Gia Định Báo
- Tiến trình phát triển của Gia Định Báo
- Phần II: Cơ cấu tổ chức của Gia Định Báo
- Bộ máy quản lý của Gia Định Báo
- Chủ bút và cộng tác của Gia Định Báo
- 2.1 Sơ lược tiểu sử một số cá nhân tiêu biểu của Gia Định Báo
- Phần III: Nội dung, hình thức và đặc điểm ngôn ngữ của Gia Định Báo
- Chủ bút và cộng tác của Gia Định Báo
- Nội dung của Gia Định Báo
- Hình thức trình bày của Gia Định Báo
- Đặc điểm ngôn ngữ của Gia Định Báo
- Phần IV: Ý nghĩa của Gia Định Báo
- Đóng vai trò tiên phong trong tiến trình phát triển báo chí Việt Nam
- Đóng góp một mảng mới vào nội dung của báo chí trong khu vực
- Đóng vai trò to lớn trong việc truyền bá chữ Quốc ngữ
- Gia Định Báo là cơ sở và nghiên cứu lịch sử Việt Nam
- Phần phụ lục:
- III – KẾT LUẬN.............................................................................................
phát triển rất phong phú với đa dạng các phong cách, khuynh hướng khác nhau. Và nếu như quan điểm rằng: “Lịch sử báo chí như một bộ phận của lịch sử dân tộc…Báo chí là người thư kí trung thành của cuộc sống, phản ánh toàn bộ những biến động của lịch sử dân tộc ”[2] thì giai đoạn này nền Báo chí có nhiều biến động nhất do những nhân tố của lịch sử. Trong suốt thời kì phát triển, báo chí Việt Nam trong giai đoạn này đã để lại cho những người làm báo đời sau nhiều kinh nghiệm quý báu. Đó là bài học về cách làm báo trong hoàn cảnh chiến tranh, bị bọn Thực dân kiểm duyệt gắt gao; là phương pháp làm báo trong khi những điều kiện cơ sở vật chất, khoa học kĩ thuật còn nghèo nàn lạc hậu, thậm chí mới manh nha xuất hiện….Tất cả những lý do này cho thấy sự quan trọng khi thực hiện khảo sát, nghiên cứu và rút ra kinh nghiệm từ giai đoạn báo chí Việt Nam trước
Tiểu luận tìm hiểu về lịch sử báo chí Việt Nam trước 1925 giúp mọi người có cái nhìn sâu sắc và toàn diện hơn về báo chí nước nhà trong thời kì đó, và từ những kinh nghiệm được rút ra, những người quan tâm đến “quyền lực thứ tư” sẽ tổng kết nên những phương pháp thích hợp cho việc xây dựng một nền báo chí Việt Nam hiện đại thực sự phát triển. Đề tài của tiểu luận này không phải là một vấn đề mới phát hiện mà là tổng hợp từ những điều đã có để rút ra vấn đề. Trong quá trình nghiên cứu, triệt để sử dụng các phương pháp phân tích, hệ thống, tổng hợp, so sánh. Tiểu luận này mang tính tổng hợp cao. Tất nhiên còn sơ lược và phần nào khô khan. Nhưng vẫn muốn cho người đọc thấy một điều rằng: “Về một ý nghĩa nào đó, lịch sử báo chí còn là một khoa học bổ trợ cho lịch sử hiện đại và đương đại. Là tư liệu lưu trữ hàng ngày….Là nhân chứng và là người trong cuộc của đời sống quốc gia và quốc tế, báo chí là những tư liệu phong phú vô kể, song rất khó sử dụng. Lịch sử báo chí ngoài chức năng đầu tiên là dựng lại đời sống báo chí, làm rõ vai trò của nó đối với sự tiến hóa của xã
hội, dường như còn một chức năng phụ nữa là giúp các nhà sử học sử dụng được những gì báo chí ghi lại” [3]. Hy vọng nhận được lời đóng góp, nhận xét của cô giáo cùng các bạn để tiểu luận này thực sự trở thành một tài liệu học tập được sử dụng, phục vụ trong quá trình học tập môn học. [1] Hà Minh Đức, Cơ sở lí luận báo chí- đặc tính chung và phong cách, Nxb Đại học Quốc Gia- Hà Nội,2000, trang 211. [2] Phạm Hồng Duy, Lịch sử Báo Chí- phần I, Tài liệu nghiên cứu của Khoa báo chí trường Cao đẳng Phát thanh Truyền hình, trang 24. [3] Pierre albert – Lịch sử Báo chí, Nxb Thế giới, Hà Nội 2003
Ohier ký giao hẳn tờ Gia Định Báo cho cụ Trương Vĩnh Ký đứng làm chủ biên (Quyết định số 189: “ Quyết định: Kể từ hôm nay, việc biên tập tờ Gia Định Báo được giao phó cho ông Pestrus Trương Vĩnh Ký, người với tư cách là chánh tổng tài của tờ này, sẽ được lãnh một khoản lương hàng năm là 3000 đồng quan Pháp. Tờ báo tiếp tục ra mỗi tuần. Nó sẽ được chia ra làm hai phần: một phần chính thức gồm các văn kiện, quyết định của ông Thống đốc và nhà cầm quyền với tài liệu bằng tiếng Pháp do Nha Nội vụ cung cấp và được ông Trương Vĩnh Ký dịch ra chữ Quốc ngữ; phần khác, không chính thức, sẽ gồm có những bài viết bổ ích và vui vẻ vể những đề tài lịch sử, những sự kiện về luân lý, thời sự… để có thể đọc được trong các trường học bản xứ và khiến cho công chúng Việt Nam quan tâm đến. Trước khi phát hành, việc trao đổi sẽ thực hiện tại Nha Nội vụ. Giám đốc Nha Nội vụ lãnh thi hành quyết định này: Quyết định sẽ được vào sổ và phổ biến ở những nơi xét thấy cần thiết ”- Theo nhà nghiên cứu Lê Nguyễn). Qua sự việc này thì Gia Định Báo được coi là tờ báo tiếng Việt đầu tiên của nước ta. 1.3 Ngày phát hành số báo đầu tiên Chi tiết về số báo đầu tiên của Gia Định Báo được phát hành có nhiều thông tin trái ngược nhau. Có tác giả như cụ Đào Trinh Nhất (tự Quán Chi, là nhà văn, nhà báo Việt Nam của thế kỷ 20, cụ cộng tác cho các tờ báo như: Phụ nữ tân văn, Công luận, Thần chung, Tân Văn, Việt Nam, Điễn tin , và làm chủ bút báo Đuốc Nhà Nam ) thì cho rằng số đầu tiên được ấn hành năm 1867, một số tác giả và nhà nghiên cứu khác lại cho rằng ngày 1/4/1865 mới là đúng, và gần đây nhất thì có người đưa ra giả thuyết , vẫn là giả thuyết thôi vì chưa có gì xác minh rõ ràng là sự thật nằm ở đâu, là ngày 15/4/1865. Tuy nhiên nếu xét cho kỹ thì giả thuyết 1867 là hoàn toàn không thích đáng, còn ngày 1/4/ thì cũng không hợp lý vì ít có khả năng ngày ký giấy phép lại cũng là ngày phát hành tờ báo, không thể in báo trước rồi mới xin phép; do đó, ngày phát hành số 1 của Gia Định Báo hợp lý nhất là ngày 15/4/1865. Tuy nhiên, thông tin về ngày xuất bản số báo đầu tiên vẫn còn nhiều tranh cãi. Chi tiết này cũng gây hoang mang cho giới nghiên cứu trong một thời gian dài. Vào thập niên 1940, học giả Đào Trinh Nhất trong bài “Thử tìm long mạch của tờ báo ta” đăng trên tờ Trung Bắc chủ nhật (1942) cho rằng số Gia Định Báo đầu tiên phát hành năm 1867. Một số tác giả khác cho là ngày 1/4/1865, nhưng không ai viện dẫn được một chứng cứ cụ thể nào về thời điểm có liên quan. Điều này cũng dễ hiểu, vì từ ngay thập niên 1960, tại Thư viện quốc gia Sài Gòn (nay là Thư viện tổng hợp TPHCM) chỉ còn lưu trữ các số báo từ thập niên 1880 trở đi, căn cứ vào dòng chữ in “năm thứ 16” trên trang đầu một số báo phát hành
năm 1880 nhiều người trừ lùi thời gian để có con số 1865. Đến nay, hầu hết các nhà nghiên cứu chấp nhận sự ra đời số Gia Định Báo đầu tiên là vào ngày 15/4/1865, căn cứ vào chứng liệu duy nhất tìm thấy là một văn thư đề ngày 9/5/1865 do Thống đốc Nam Kỳ G.Roze gửi cho Bộ trưởng Bộ Hải quân và thuộc địa Pháp, trong đó có nhắc đến việc tờ Gia Định Báo “ phát hành vào ngày 15 tháng 4 vừa qua …” (theo Huỳnh Văn Tòng – Báo chí Việt Nam từ khởi thủy đến 1945, Nhà xuất bản TPHCM, trang 59, 60). Tác giả Huỳnh Văn Tòng cũng tìm thấy tờ Gia Định Báo số 4 phát hành vào 15/7/1865 tại trường Sinh ngữ Đông phương, Paris (Pháp); điều này phủ nhận thời điểm do học giả Đào Trinh Nhất đưa ra (1867) vào năm 1942. Từ những cứ liệu trên, các nhà nghiên cứu đã thống nhất Gia Định Báo ra đời ngày 15 tháng 4 năm 1865. 1.4 Gia Định Báo tồn tại trong bao lâu? Trong các tài liệu nghiên cứu phổ biến trước năm 1974, chi tiết này hoặc đưa vào sự dự đoán của các học giả, hoặc không được nhắc đến. Căn cứ vào những số báo còn lưu trữ trong thư viện và năm mất của học giả Trương Vĩnh Ký, một vài tác giả trong đó có nhà báo Nguyễn Ngu Í (Nguyễn Hữu Như) trên tạp chí Bách Khoa xuất bản vào tháng 1/1966, suy đoán tờ báo đình bản vào năm 1897. Tập “Mục lục báo chí Việt ngữ trong 100 năm (1865 – 1965)” của Lê Ngọc Trụ cũng ghi thời gian tồn tại của Gia Định Báo là 1865 – 1897. Đến thập niên 1970, các số Gia Định Báo phát hành vào năm 1909 do Huỳnh Văn Tòng tìm được tại Pháp đã phủ nhận chi tiết sai lệch trên. Tháng 10 năm 1974 trên giai phẩm Bách Khoa số 416 (trang 73-74) đã công bố một chi tiết tìm thấy trong một vài kiện in trên Tập san hành chánh Nam Kỳ năm 1909, trang
- Đó là nghị định ngày 21/9/1909 của Thống đốc Nam Kỳ Guorbeil ấn định ngày chính thức đình bản của Gia Định Báo là 1/1/1910. Theo nhà nghiên cứu Lê Nguyễn nhắc lại một cứ liệu xác định Gia Định Báo tồn tại đến ngày 31 tháng 12 năm 1909 (44 năm), và chính thức đình bản vào ngày 1 tháng 1 năm
Như vậy có thể xác định thời gian tồn tại của Gia Định Báo là 44 năm từ 15/4/1865 đến 31/12/1909. 2. Tiến trình phát triển của Gia Định Báo “ Trong tháng này sẽ ra số thứ nhất một tờ báo in bằng tiếng An Nam thông thường. Dưới hình thức thu hẹp ấn bản sẽ gồm các tin tức ở thuộc địa, giá cả nhiều loại hàng và một vài ý niệm hữu ích cho người bản xứ. Tờ báo sẽ ra hàng tháng và sẽ phát không trong các trường học để học sinh khá trong các làng mạc có thể đọc được …” Lời rao xuất bản của Gia Định Báo được đăng ngày 5/4/1865 trong số 7 tờ Courrier de Saigon đã đánh dấu sự ra đời của nền báo chí Việt Nam. Thời
biết các việc mới lạ các nơi trong 6 tỉnh mà làm cho thiên hạ coi, nên xin các thầy cứ mỗi tuần hay nửa tháng phải viết những chuyện mình biết tại chỗ, tại xứ mình ở, như: Ăn cướp, ăn trộm Bệnh hoạn, tai nạn Sự rủi ro, hùm tha, sấu bắt. Cháy chợ, cháy nhà: mùa màng thế nào. Tại sở nghề nào thạnh hơn… Nói tắt một lời là những chuyện mới lạ đem vô nhựt trình cho người ta biết. Viết rồi thì phải để mà gửi cho Gia Định Báo Chánh Tổng tài ở Chợ Quán”. Viết cho Gia Định Báo ngoài hai ông Trưỡng Vĩnh Ký và Huỳnh Tịnh Của là những người cộng tác cho báo ngay từ đầu, còn có các ông Trương Minh Ký, Tôn Thọ Tường, Pô-luýt Lương, Pô-luýt Tôi…, người Pháp thì có Éc-néc Pốt-tô, Cút-tơ Pan-da (Cutte panjas), Xê-ghin (Séguin). Hầu hết những người viết cho Gia Định Báo đều là công chức trong bộ máy chính quyền của thực dân Pháp, điich giả thời kỳ đầu cũng chủ yếu là công chức, vì lúc bấy giờ ít người biết chữ Quốc ngữ. Năm 1872, Thống đốc Nam Kỳ ký quyết định cho ông Trương Vĩnh Ký thôi giữ chức Giám đốc Gia Định Báo, cử J.Bonet thay. Ít lâu sau, E.Pốt-tô trở lại thay Bonet. Từ đó phương hướng biên tập của báo thay đổi, trở lại tính chất công báo như ban đầu. Sau đó đến Trương Minh Ký, Nguyễn Văn Giàu, Diệp Văn Cương đảm nhiệm cương vị quản lý Gia Định Báo. Sang đầu thế kỷ 20, năm 1909, Gia Định Báo không còn tác dụng gì mấy trong việc thực hiện chính sách của thực dân Pháp nên báo đình bản sau 44 năm tồn tại. Phần II: Cơ cấu tổ chức của Gia Định Báo
1. Bộ máy quản lý của Gia Định Báo Có nhiều nhà nghiên cứu đưa ra những quan điểm về người quản lý Gia Định Báo: Tác giả Đoàn Thị Đỗ trong “Le Journal au Vietnam et les périodiques Vietnamiens de 1865 à 1944” (Paris – 1958) xác định người kế nhiệm Trương Vĩnh Ký chính là Huỳnh Tịnh Của (Báo chí Việt Nam từ khởi thùy đến 1945, trang 60). Tác giả Nguyễn Q. Thắng trong “Tiến trình văn nghệ miền Nam” (Nxb Văn Học -1988) cũng khẳng định “…đến khi Trương Vĩnh Ký mất, Huỳnh Tịnh Của được cử làm chủ bút” (trang 164).
Theo tác giả Huỳnh Ái Tông, từ năm 1872, một người Pháp tên là J.Bonet được cử làm Chánh Tổng tài Gia Định Báo. Chi tiết này phù hợp với hai trong nhữn tư liệu do tác giả Phạm Long Điền sưu tập được liên quan đến hành trạng của học giả Trương Vĩnh Ký. Đó là “Thư của Trương Vĩnh Ký đề ngày 25/11/1873 gửi giám đốc Nha Nội để xin cử nhiệm một chức duy nhất” và “Quyết định của Thống soái Nam Kỳ đề ngày 29/11/1873 cử Trương Vĩnh Ký là Giáo sư ngôn ngữ Đông Phương với số lương hàng năm là 9000 quan Pháp”. Trong “Văn học Quốc ngữ ở Nam Kỳ 1865 – 1930” tác giả Bằng Giang cho rằng Trương Minh Ký làm chủ bút Gia Định Báo từ năm 1881 đến 1897. Điều khó khăn là không như báo chí hiện nay, các số Gia Định Báo còn lưu trữ đều không ghi tên ban biên tập. Trong nội dung số báo phát hành vào đầu thập niên 1880, người ta nhận thấy rằng ở phần Công vụ và ngoài Công vụ, các văn kiện hành chính bằng chữ Pháp dịch ra chữ Quốc ngữ đều không có tên người dịch; chỉ riêng phần Thứ vụ ở cuối tờ báo, các bài viết của Trương Minh Ký và Emest Potteaux hay J.Bonet là có đề tên tác giả. Mặt khác, các văn kiện bổ nhiệm Trương Vĩnh Ký và Huỳnh Tịnh Của vào thời kỳ này chỉ ghi chức danh “Thầy dạy tiếng phương Đông” (TVK) hay “Phú hạng nhứt” (HTC) chứ không ghi chức danh nào ở Gia Định Báo như đã làm với Trương Vĩnh Ký vào năm 1869 (Nghị định số 210 ngày 27/9/1869 bổ nhiệm ông làm nghị viên Hội đồng thành phố Sài Gòn ghi rõ ông là Giám đốc tờ Gia Định Báo) Những giữ liệu này cho phép tạm gạt bỏ giả thuyết Huỳnh Tịnh Của là người kế nhiệm Trương Vĩnh Ký trong chức danh Chánh Tổng tài Gia Định Báo, đồng thời có thể xác định là từ sau năm 1873, hai ông vẫn còn đảm trách phần dịch các văn kiện hành chánh trên tờ báo này, nhưng không với tư cách là Chánh Tổng tài. Giả thuyết Trương Minh Ký làm Chánh Tổng tài từ năm 1881 đến 1897 của học giả Bằng Giang là tương đối hợp lý hơn, vì trong thời gian này, người ta thấy ông xuất hiện hầu như trên mỗi số Gia Định Báo, bài viết của ông phong phú và vào những năm 1890, chính ông đã diễn âm và đăng trên Gia Định Báo nhiều tác phẩm văn học dân gian ít người được biết đến. Điều đáng ngạc nhiên là về bộ máy quản lý của tờ Gia Định Báo không thấy tài liệu nào đề cập hai nhân vật có tên Nguyễn Văn Giàu và Diệp văn Cương cả. Những đây chính là hai người phụ trách cuối cùng của tờ báo này. Cũng trên giai phẩm Bách Khoa số 416 kể trên, có trình bày một phần nghị định ngày 20/9/1908 của Thống đốc Nam Kỳ Outrey đăng trên Tập san hành chánh Nam Kỳ, trang 2864, với nội dung tạm dịch như sau: “… Ông Diệp Văn Cương, thông ngôn hạng nhất Ngach Châu Âu được giao trách nhiệm biên tập tờ Gia Định Báo kể từ ngày 21/5/1908, thay thế ông Nguyễn Văn Giàu được giao nhiệm vụ khác. Với cương vị này, đương phụ sẽ được lãnh phụ cấp 250
Tiểu sử Trương Vĩnh Ký sinh tại ấp Cái Mơn, xã Vĩnh Thành, tổng Minh Lý, huyện Tân Minh, phủ Hoàng An, tỉnh Vĩnh Long (nay thuộc huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre) Ông là con thứ ba của Lãnh binh Trương Chánh Thi và bà Nguyễn Thị Châu. Năm ông 3 tuổi, thân phụ ông được triều đình cử đi sứ sang Cao Miên rồi mất ở bên ấy. Nhờ mẹ tần tảo, lên 5 tuổi Trương Vĩnh Ký được đi học chữ Hán tại Cái Mơn. Năm 9 tuổi, ông được Linh mục Tám đem về nuôi, vì nhớ ơn ông Thi (cha của Pétrus Ký) đã hết lòng che dấu ông lúc nhà Nguyễn cấm đạo Công giáo gắt gao. Ông Tám mất, hai nhà truyền giáo người Pháp (thường gọi là Cố Hòa, Cố Long) thấy Pétrus Ký vừa thông minh vừa chăm học, nên đem về trường dòng ở Cái Nhum dạy chữ Latinh. Năm 1848, Cố Long đưa Pétrus Ký sang học tại Chùng viện Pinhalu ở Phnom Penth (Cao Miên). Năm 1851, trường này chọn 3 học sinh xuất sắc, trong số đó có Pétrus Ký, để cấp học bổng đi du học tại Chùng viện Giáo Hoàng ở Penang thuộc (Malaysia). Đây là một trường chuyên đào tạo các tu sĩ cho vùng Viễn Đông… Năm 21 tuổi (1858), Trương Vĩnh Ký đang học đến nửa năm thứ 6 (chỉ còn một năm nữa là tốt nghiệp để chịu chức Linh mục) thì phải vội về nước vì mẹ ông qua đời. Lúc Pétrus Ký trở về quê hương Cái Mơn, cũng là lúc thực dân Pháp đem quân sang xâm chiếm Việt Nam (Đà Nẵng bị tấn công ngày 1 tháng 9 năm 1858). Vì thế, việc cấm đạo công giáo cũng diễn ra gay gắt hơn. Cộng tác với Pháp Không du học nữa, và cũng không thể ở quê nhà, Trương Vĩnh Ký chạy lên Sài Gòn vào tá túc nhà vị Giám mục người Pháp Lefèbre, và được ông này giới thiệu làm thông ngôn cho Jauréguiberry vào ngày 20 tháng 12 năm 1860. Năm 1861 Pétrus Ký thành hôn với bà Vương Thị Thọ (con gái ông Vương Ngươn, hương chú làng Nhơn Giang (Chợ Quán) do Linh mục Đoan họ đạo Nhơn Giang mối mai và dời về cư ngụ ở Chợ Quán, Sài Gòn. Ngày 8 tháng 5 năm 1862, Pháp thành lập trường Thông ngôn (Collège des Interprètes), ông được nhận vào dạy. Năm 1863, triều đình Huế cử một phái đoàn do Phan Thanh Giản cầm đầu sang Pháp xin chuộc ba tỉnh miền Đông Nam Kỳ, Phan Thanh Giản xin Trương Vĩnh Ký đi theo làm thông ngôn. Sang Pháp, Pétrus Ký cùng phái đoàn nhà Nguyễn được triệu kiến Hoàng đế Napoléon III, gặp nhiều nhân vật tên tuổi thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau. Ngoài ra, ông còn được sang thăm Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Ý và được yết kiến Giáo hoàng tại Rôma. Về nước, năm 1865, Trương Vĩnh Ký viết cho tờ Gia Định Báo (tờ báo bằng chữ Quốc ngữ
đầu tiên) do ông Ernest Potteaux làm chủ nhiệm. Năm 1866, ông thay thế Linh mục Croc làm hiệu trưởng Trường Thông ngôn. Ngày 15 tháng 9 năm 1869, ông được Thủy sư đô đốc Pháp là Ohier bổ nhiệm làm chủ bút tờ Gia Định Báo và tờ An Nam chính trị xã hội. Ngày 1 tháng 1 năm 1871, Trường Sư phạm (École normale) được thành lập, Pétrus Ký được cử làm Hiệu trưởng. Ngày 1 tháng 4 năm 1871, Pétrus Ký được Pháp phong hạng nhất huyện (hàm), được cử làm thư ký Hội đồng châu thành Chợ Lớn. Năm 1873, Pétrus Ký được giao nhiệm vụ điều hành trường Tham biện Hậu Bổ (Collège des administrateurs stagiaires), dạy Việt và Hán văn và cùng bắt đầu viết sách. Năm 1876, Thống đốc Nam Kỳ Duperré cử ông ra Bắc Kỳ tìm hiểu tình hình miền Bắc. Năm 1877, ông là hội viên duy nhất và đầu tiên người Nam, được cử làm ủy viên hội đồng cai trị Sài Gòn. Năm 1883, Ông được Hàn Lân Viện Pháp phong hàm viện sĩ (Officier d’Académie). Năm 1886, Paul Bert (nghị sĩ, hội viên Hàn lâm, bác học gia sinh vật học) được cử sang Đông Dương làm khâm sứ Trung Kỳ và Bắc Kỳ. Vốn là bạn từ trước, nên Paul Bert mời Trương Vĩnh Ký ra Huế giúp việc. Đến Huế, Pétrus Ký được vua Đồng Khánh cho lãnh chức trong Cơ mật viện Tham tá, sung Hàn lâm viện Thị giảng học sĩ. Ngày 11 tháng 11 năm đó, Paul Bert bất ngờ bị bệnh chết, Trương Vĩnh Ký bị nhóm thực dân không cùng cánh bỏ rơi, bạc đãi; và bản thân Pétrus Ký sau đó cũng bị triều đình Huế nghi kỵ và trù dập nên ông lấy cơ đau phổi xin từ chức về lại Sài Gòn dạy học tại trường Hậu Bổ, trường Thông ngôn và viết sách… Cuối đời Mặc dù đã trở về đời sống của một viên chức, nhưng Trương Vĩnh Ký vẫn bị người khác phe tìm các hạ bậc lương và làm khó dễ việc vào ngạch giáo sư sinh ngữ Đông Phương của ông. Rồi năm 1888, trường Thông ngôn đóng cửa, Pétrus Ký gần như thất nghiệp. Và khi trước, lúc còn được ưu ái, những sách của Trương Vĩnh Ký đều được nhà cầm quyền Pháp bỏ tiền ra in, để phân phối cho học sinh. Nhưng từ khi bị hất hủi, lui về ẩn dật ở Chợ Quán, ông phải bỏ tiền riêng ra in ấn và tự phát hành. Sách ế ẩm khiến Pétrus Ký phải mắc nhiều nợ. Năm 1887, sau khi đi công tác ở Bangkok để giải quyết vấn đề giữa Thái Lan và Đông Dương, ông nghỉ hưu. Năm 1888, ông xuất bản tạp chí tư nhân Thông Loại Khóa Trình (Miscellanées) được 18 số (1888-1889). Sống trong
- Trước đây, tên của ông được Bộ Giáo Dục Việt Nam Cộng hòa đặt cho một ngôi trường trung học lớn ở Sài Gòn. Sau năm 1975, trường này được đổi tên là trường trung học Lê Hồng Phong. Một số tác phẩm Ông có rất nhiều tác phẩm (118 tác phẩm hoặc 121 tác phẩm), lược kê một số như:
- Truyện đời xưa
- Abrégé de grammaire annamite (Tóm lược ngữ pháp An Nam)
- Kim Vân Kiều (bản phiên âm ra chữ Quốc ngữ đầu tiên)
- Petit cours de géographie de la Basse-Cochinchine
- Cours de langue annamite (Bài giảng ngôn ngữ An Nam)
- Voyage au Tonkin en 1876 (Đông Kinh du ký)
- Guide de la conversation annamite (Hướng dẫn đàm thoại An Nam)
- Phép lịch sự An Nam (Les convenances et les civilités annamites)
- Lục súc tranh công … 2.1.2 Huỳnh Tịnh Của Huỳnh Tịnh Của (1834-1907) hay còn gọi là Paulus Của (“Paulus” ở đây đọc là “Phao-lô”), hiệu Tịnh Trai, quê ở làng Phước Thọ, huyện Đất Đỏ, tỉnh Bà Rịa (nay là huyện Đất Đỏ, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu), là một nhà văn hóa học và ngôn ngữ học có đóng góp xuất sắc trong việc nghiên cứu, phát triển và truyền bá chữ Quốc ngữ trong giai đoạn đầu, đặc biệt là ở Nam bộ. Tiểu sử Thời trẻ, Huỳnh Tịnh Của đi du học tại một trường công giáo ở Penang, Malaysia. Sớm tiếp thu tư duy nghiên cứu khoa học phương Tây, ông tinh thông cả tiếng Hán và tiếng Pháp. Năm 1861, Huỳnh Tịnh Của được bổ nhiệm Đốc phủ sứ, làm Giám đốc ty phiên dịch văn án ở Soái phủ Sài Gòn. Ngoài công việc của một viên chức chính phủ, ông còn lưu tầm giành nhiều thời gian nghiên cứu chữ Quốc ngữ. Năm 1865, ông thay Trương Vĩnh Ký làm chủ bút tờ công báo Quốc ngữ Gia Định Báo trong một thời gian ngắn. Mặc dù tinh thông cả Pháp văn lẫn Hán văn, tuyệt đại đa số các tác phẩm của ông được viết bằng chứ Quốc ngữ, vào thời bấy giờ vẫn chưa được coi
trọng và bị đánh giá thấp hơn so với chữ Hán hay chữ Pháp. Huỳnh Tịnh Của từng đề nghị dùng chữ Quốc ngữ thay cho chữ Hán và gửi một bản điều trần cho vua Tự Đức, yêu cầu cho xuất bản báo chí Quốc ngữ để giáo dục quần chúng, nhưng không được chấp nhận. Tiếp nhận ảnh hưởng văn hóa phương Tây, Huỳnh Tịnh Của cùng chia sẻ một quan niệm với Trương Vĩnh Ký, theo đó, xã hội Việt Nam có khả năng và cần vận dụng các kiến thức và kinh nghiệm của học thuật phương Tây về cá vấn đề khoa học, kỹ nghệ, kinh tế và chính trị, để canh tân, nhưng vẫn giữ gìn, đào sâu và phát triển văn hóa phương Đông cổ truyền để duy trì bản chất và bảo tồn độc lập. Ông là một trong số ít người “Tây học” đầu tiên trước tác bằng chữ Quốc ngữ để truyền bá học thuật phương Tây, nhưng vẫn không quên phổ biến văn hóa phương Đông cổ truyền. Sau và cùng với Trương Vĩnh Ký, Huỳnh Tịnh Của là người có công xây đắp ra nhiều cho nền văn chương Quốc ngữ trong những bước đầu, nhất là ở Nam Kỳ. Ông mất năm Đinh Mùi (1907) thọ 73 tuổi, an táng tại Bà Rịa. Tác Phẩm Huỳnh Tịnh Của sáng tác cả thảy khoảng 17 tác phẩm. Có thể xếp chúng thành hai loại: loại biên khảo và loại phiên âm. Loại biên khảo có nội dung phổ biến kiến thức hoạc sưu tầm phóng tác các tác phẩm đời trước bao gồm:
- Chuyện giải buồn, 2 tập, 112 truyện (in năm 1880 và 1885);
- Maximes et proverbes (1882);
- Gia lễ (1886);
- Bác học sơ giai (1887);
- Quan chế (1888);
- Đại Nam quốc âm tự vị, 2 cuốn (1895 và 1896);
- Tục ngữ, cổ ngữ, gia ngôn (1897);
- Câu hát góp (1904);
- Ca trù thể cách (1907) Loại phiên âm, chuyển sang Quốc ngữ những chuyện nôm xưa của tác giả ra đời trước, bao gồm:
- Pháp học tân lương (Cours gradué de Langue-Francaise) 1895
- Recueil de Brochures sur I”histoire de la littérature Annamite, relié 1891 2.1.4 Diệp Văn Cương Diệp Văn Cương (?-1929), hiệu Thọ Sơn, bút hiệu Yên Sa, Cuồng Sĩ; là nhà báo, nhà giáo ở đầu thế kỷ 20. Ông được Vương Hồng Sến xem là nhân vật đại diện nhóm trí thức. Thân thế và sự nghiệp Diệp Văn Cương sinh tại Cao Lãnh, tỉnh Sa Đéc (nay thuộc tỉnh Đồng Tháp). Năm sinh của ông không rõ. Nhiều nhà nghiên cứu ghi năm sinh ông khác nhau như R. B. Smith ghi 1876, Nguyễn Thăng ghi 1862, Lê Nguyễn thì ước đoán khoảng thập niên 1860. Thuở nhỏ, nhà nghèo nhưng hiếu học, ông được chính quyền thực dân Pháp ở Nam Kỳ cho đi học tại trương Giám mục d’Adrian. Nhờ vậy, sau khi tốt nghiệp trung học, ông được chính quyền thực dân Pháp cấp học bổng du học ở Alger vào đầu thập niên 1880 và đỗ tú tài ở Pháp cùng với Nguyễn Trọng Quán ( 1865-1911). Làm thầy vua Thành tài về nước, Diệp Văn Cương được chính quyền thuộc địa cho theo quốc tịch Pháp và đi dạy tại trường Chasseloup Laubat (tục danh là “Trường Bổn quốc”). Trong thời gian này, ông về cư ngụ tại gia trang riêng ở làng An Nhơn, quận Gò Vấp, hạt Gia Định (nay thuộc Thành phố Hồ Chí Minh). Tháng 4 năm 1886, Paul Bert được cử sang làm Tổng công sứ Trung – Bắc Kỳ. Ông được mời ra Huế làm thông ngôn cho tòa Khâm sứ Huế. Cuối năm đó, ông được cử làm thầy dạy tiếng Pháp cho vua Đồng Khánh thay cho Trương Vĩnh Ký. Khoảng tháng 5 năm 1887, triều đình Huế mở trường dạy tiếng Pháp, gọi là Sở Hành Nhơn, ông được cử làm Chưởng giáo (Hiệu trưởng), hàm Kiểm thảo. Ông lập gia đình với Công nữ Thiện Niệm, con của Thoại Thái Vương Hồng Y, em vua Dục Đức và là co ruột của Hoàng tử Nguyễn Phúc Bửu Lân. Giúp Bửu Lân lên ngôi Vua Đồng Khánh mất, Cơ mật viện không dám chọn vua mới nên phải sang Tòa Khâm sứ để hỏi ý kiến. Diệp Văn Cương đang làm việc tại đây (chức vụ Bí thư kiêm thông dịch viên cho Tòa Khâm) lãnh trách nhiệm thông dịch. Tương truyền, ông đã giúp cháu ruột vủa vợ là Hoàng tử Bửu Lân nối ngôi vua. Sách Nguyễn Phước Tộc Thế Phá (trang 39) chép:
Cơ mật viện hỏi: “Hiện nay vua Đồng Khánh đã băng hà, theo ý của quý Khâm sứ thì nên chọn ai kế vị?”. Diệp Văn Cương dịch câu trên thành: “Nay vua Đồng Khánh đã băng hà, lưỡng tôn cung và Cơ mật viện đồng ý chọn hoàng tử Bửu Lân lên nối ngôi, không biết ý kiến của quý Khâm sứ như thế nào?” Nghe vậy quan Khâm sứ đáp: “Nếu lưỡng cung và Cơ mật viện đã đồng ý chọn Hoàng tử Bửu Lân thì tôi xin tán thành”. Câu này Diệp Văn Cương lại dịch là : “Theo ý tôi thì các quan Cơ mật nên chọn Hoàng tử Bửu Lân là hơn cả”. Vào ngày 2 tháng 2 năm 1889, Bửu Lân lên ngôi đặt niên hiệu là Thành Thái. Khi đó, vị Hoàng tử này mới 10 tuổi. Làm chủ nhiệm Phan Yên báo Sau khi Thành Thái lên ngôi, ông trở lại Sài Gòn, làm Đầu Phòng phiên dịch cho Soái phủ Nam Kỳ. Vợ ông là bà Thiện Niệm vẫn ở lại Huế. Năm 1894, bà sinh một người con trai, đặt tên là Diệp Văn Kỳ. Khoảng cuối thập niên 1890, ông bước vào nghề báo, cộng tác với Gia Định Báo, Thông loại khóa trình, Nhựt trình Nam Kỳ, và làm chủ nhiệm tờ Phan Yên báo. Các tài liệu ghi năm ra đời và năm đình bản của Phan Yên báo không giống nhau. Theo Từ điển bách khoa toàn thư Việt Nam thì đây là tờ báo tiếng Việt thứ hai sau Gia Định Báo, ra đời năm 1898, do Diệp văn Cương sáng Lập và làm chủ nhiệm, xuất bản được 7 – 8 số thì bị nhà cầm quyền Pháp đình bản vì đăng nhiều bài phê phán chủ nghĩa thực dân, đặc biệt là loạt bài “Đòn cân Archimede” ký tên Cuồng Sĩ. Hoạt động chính trị ở Nam Kỳ Phan Yên báo bị đóng cửa, ông không nản chí trong việc tham gia hoạt động chính trị. Ông ra tranh cử và trúng cử chức Ủy viên trong Hội đồng Quán hạt tỉnh Bến Tre, rồi sau đó là Hội đồng Quán hạt Nam Kỳ (Conseil Colonial de la Cochinchine). Theo Lê Nguyễn, ông cùng 5 nghị viên bản xứ trong Hội đồng Quản hạt Nam Kỳ thường xuyên dùng quyền phủ quyết công khai để bảo vệ quyền lợi cho dân thuộc địa. Điển hình như kiến nghị phản đối một số thừa sai dòng tu Công giáo chiếm đất và yêu cầu nhà cầm quyền đưa ra các biện pháp luật lệ bảo vệ đất đai của dân chúng năm 1907. Năm 1908, ông được bổ nhiệm làm biên tập tờ Gia Định Báo , thay thế ông Nguyễn Văn Giàu, theo nghị định ngày 20 tháng 9 năm 1908 của Thống đốc Nam Kỳ Louis Alphonse Bonhoure.