Download GEMİLERDE YANGIN SÖNDÜRÜCÜ SİSTEMLER and more Assignments Operational Research in PDF only on Docsity!
Gemilerde Yangın Söndürücü Sistemler
Gemilerde kullanım şekline göre iki çeşit yangın söndürücü sistemler bulunur. Bunlardan bir tanesi sabit yangın söndürme sistemleri bir diğeri ise portatif ( taşınabilir ) yangın söndürücü sistemlerdir. SABİT YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİ GAZ SÖNDÜRME SİSTEMLERİ Sabit - Gaz – yangın söndürme sistemleri, makine dairesi ve kargo tankları gibi yüksek yangın riski bulunan alanlarda ve boyalık ve kuzine havalandırmaları gibi küçük ama özel risk bulunan alanlarda kullanılırlar. Fakat sistemde kullanılan gazlardan hiçbirinin toksik gaz yayma özelliği olmamalıdır. Oluşturulan sabit nozul ve boru sistemi sayesinde, gazlar, istenilen formda ve tahliye zamanında dağıtılırlar. Korunacak alanın dışında depolanan söndürücü gazın depolandığı alanın ve dağıtıcı boruların dış izolasyonları, izolasyon valfleri ile birlikte uygun şekilde yapılmalı, bu boruların nerelere ulaştıkları, görünür şekilde markalanmalıdır. Eğer korumaya alınan alana insanların giriş-çıkışı söz konusu ise, alanda, sistemin çalıştırılması ile birlikte otomatik olarak devreye girecek sesli alarm bulundurulmalıdır. Bu alarm, gazın tahliyesinden kısa bir süre önce duyulur. Bu kısa zaman kaptanın kontrolünde olup, alarmın duyulması ile söndürücü gazın boşaltılması arasında geçen zamandır. Bazı sistemlerde, tahliyenin gecikme zamanı önceden belirtilmiş olup, otoritenin belirlediği bu zamanın değişimi söz konusu değildir. Gemilerde en etkin ve en kapasiteli olan söndürücüler sabit yangın söndürme sistemleridir. Büyük yangınlarla mücadelede sabit sistemler kullanılır. Taşınabilir yangın söndürücüler, yeni başlayan küçük yangınlar için kullanılmaktadır. Sabit yangın söndürme sistemlerinde aranan özellikler: Sabit sistemde kullanılan maddeler zehirli gaz çıkarmamalıdır. Sistemdeki söndürme maddesinin miktarı, yangınla mücadele edilecek alana yeterli olmalıdır. Sistemdeki boru devresinde yeteri kadar kontrol valfi bulunmalıdır. Sistemdeki söndürücü gaz ise gazın yanan bölüme otomatik değil manuel basılmalıdır. Sistemin kullanılma talimatı kaptan ve kaptanın yetkili kıldığı kıdemli zabit tarafından verilmelidir. Sabit söndürücü sistemler Karbondioksit sabit söndürme sistemi Halon sabit söndürme sistemi Köpük üreten sabit söndürme sistemi Su sabit söndürme sistemi Emercensi jeneratörler, yangın pompaları ve sintine pompaları International shore connection (Uluslararası sahil bağlantısı) Kimyasal tozlar ile çalışan sistemler MERKEZİ BANK SİSTEMLERİ Belirli bir sayıdaki gaz silindirinin kullanıldığı söndürme sistemlerinde silindirler, korumalı, ayrı bir alanda bulundurulmalı, bu alana giriş, güverteden direk olmalıdır. Sistem sıvı CO2 veya başka söndürücü içeren silindirlerin baterilerine doğrudan bağlı olup, tüm silindirlerin tahliye manifoldu ile bağlantısı sağlanmış olur. Manifold geri döndürmez valfle, her silindirin bağlantı yerinde birleşir. Hiçbir silindirin bağlantısının kesilmesi sistem bütünlüğünü etkilemez. Her hangi bir silindirin boşalması durumunda, silindirlerin dolması mümkün değildir.
Atmosfere havalandırma yapan “pressure relief valve”, manifolddaki ve havalandırma fanlarındaki kapama gaz basıncını sesli olarak uyaran “pressure switch”, boruların ve nozulların temiz olduğunun kontrolü için hava hortumu bağlantısı, ana kompartmanlar için izolasyon bağlantısı (bunlara sistem açıldığında fanlar kapatıldığında devreye girecek, elektrik bağlantılı sesli alarm dahildir.) ve boşaltma için “release system” sistemde bulunan diğer parçalardır. Bunlar sistem kullanılmaya başlandığında, her hangi bir kazanın veya dikkatsizliğin önüne geçilebilmesi için kullanılan parçalardır. Birden fazla alana tahliye edilmesi söz konusu olsa bile, istenen oranda gazın akıcılığı sağlanabilmelidir. Daha küçük alanlarda ise, istenen oranda söndürücü alanın korunmasında kullanılabilmelidir. Bu sistemin dezavantajı; büyük alanlara gazın akışı olduğu zaman, daha küçük alanlar için yeterli gazın kalmaması durumudur. Eğer gazın belirli bir kısmı küçük bir alandaki yangının söndürülmesi için kullanılırsa, büyük alanların tam olarak korunması için yeterli miktarda gaz kalmayabilir. Söndürücünün yangın bulunan alana tahliyesi, CO2 veya nitrojen ihtiva eden küçük bir pilot silindir sayesinde olur. Pilot gaz silindirinin kilidinin açılması ile birlikte sesli alarm duyulur. Pilot silindirin içerisinde ki gaz, ana kompartmandaki izolasyon valflerinin ve istenen sayıdaki silindirin açılmasını sağlar. Sistem, silindirlerin bulunduğu yerlerden de manuel kumanda ile kolaylıkla ulaşılabilecek bir yerden çalıştırılıyor olacaktır. Bu pilot tüpün yeri, silindirlere mümkün olduğunca yakın olmalı, pilot tüpünün içerisindeki gazın hacmi, manifolda bağlı olan tüm silindirlerin aktif hale geçmesine yetecek miktarda olmalıdır. Daha küçük sistemlerin kullanılmasında, manuel valf kullanılabilir. Daha eski sistemlerde ise, pull-wire release valf kullanılır. Bazen eski büyük sistemlerde bir tüp, pilot tüpü olarak veya bir ağırlık ile pull-wire sistemi kullanılır. SABİT SÖNDÜRME SİSTEMİNDEKİ KARBONDİOKSİTİN ÖZELLİĞİ Kapalı bölümlerde oluşan yangınları söndürmek için kullanılan karbondioksit gazı, yüksek basınç altında çelik tüpler içinde sıvı olarak depolandığı gibi gemilerin özelliğine bağlı olarak alçak basınç altında ve büyük tanklar içinde de bulundurulabilir. CO2 in özellikleri Şunlardır : CO2 yangını yangın çevresindeki hava ve oksijenin yerini değiştirerek söndürür. Böylece tutuşmayı engeller. A, B, C yangınlarında kullanıldığı gibi elektrik yangınlarında da çok iyi bir söndürücüdür. Sıvı CO2 havaya bırakıldığında hacminin 450 katı kadar genişler. Bu genleşme sırasında çevresinden ısı alarak basıldığı kompartımanın ısısını da süratle düşürür. CO2 havadan yaklaşık 1,5 kez daha ağır olduğundan yangının üzerini bir battaniye gibi kaplayarak onun oksijenle ilişkisini keser. CO2 ile bir kompartımanın yangını söndürülecek ise önce bu bölüm tamamen kapatılarak hava girişi önlenmelidir.
DİP AMBARA KARBONDİOKSİT KULLANIMI
GEMİDE DİP AMBAR 1 VE 2 NOLU BÖLME CO2 KULLANIMI
- Dip ambar 1 ve 2 nolu bölme yangınlarında co2 odası zemin katta bulunan 1 ve 2 no u bölme kutusu kapağı açılır havalandırmalar stop eder ve alarm çalmaya baslar. 2.Bölme valfi 1 ve 2 nolu acılır
- CO2 odası 1. Kattaki 26 adet tüp el ile acılır.
- Zemin kattaki 26 adet tüpler yetersiz kalırsa yine zemin katta iskele taraftaki 12 adet tüpde el ile acılarak sisteme CO destegi verilir. 5.Eger, zemin katta bulunan 38 adet tüplere ek olarak üst katta bulunan 27 adet tüpü basmak istenirse, CO2 serbest bırakma ünitesindeki 1 nolu hava tüpü açılır ve basıncın 60 bar olduğu görülür. 6.Ünitede bulunan 2 nolu valf açılır ve üst katta bulunan 27 adet tüp patlatılarak sisteme ek CO2 verilir. ( makina valfi acilmamalıdır. Valf no 3) Not : Dip ambar 1 ve 2 nolu bolme yangınlarında hacim hesabı göz önüne alındığında 26 adet tüp gerekmektedir. GEMİDE DİP AMBAR 3 VE 4 NOLU BÖLME CO2 KULLANIMI
- Dip ambar 3 ve 4 nolu bölme yangınlarında CO2 odası zemin katta bulunan 3 ve 4 nolu bölme kutusu kapağı açılır havalandırmalar stop eder ve alarm çalmaya başlar.
- Bölme valfi 3 ve 4 nolu acılır
- CO2 odası 1. Kattaki 38 adet tüp el ile acılır.
- Eger, zemin katta bulunan 38 adet tüplere ek olarak üst katta bulunan 27 adet tüpü basmak istenirse, co2 serbest bırakma ünitesindeki 1 nolu hava tüpü açılır ve basıncın 60 bar olduğu görülür.
- Ünitede bulunan 2 nolu valf açılır ve üst katta bulunan 27 adet tüp patlatılarak sisteme ek co2 verilir. ( Makina valfi acilmamalıdır.Valf no 3) Not: Dip ambar 3 ve 4 nolu bolme yangınlarında hacim hesabı göz önüne alındığında 65 adet tüp gerekmektedir GEMİDE BAŞ PERVANE ODASI CO2 KULLANIMI Baş pervane odasında 5 nolu jeneratör bulunmakta ve aynı zamanda baş pervane olarak kullanılabilmektedir. Buradaki jeneratör 300 KW den fazla olması nedeniyle kurallar gereği bu bölmeye sabit bir söndürme sistemi veya moduler sistem gerekmektedir. Gemideki CO2 odası 1. katta bulunan 38 adet tüp el ile patlatılabilmektedir. 1.katta iskele tarafta bulunan 12 lik olan CO2x45KG lik silindir gurubu manuel acılarak baş pervane odasına yönlendirilebilir. İŞTİRAK VALFİ
SILINDIR GURUBU :12X CO2 X 45KG
1- Tüm personelin alanı terk ettiğinden emin ol. 2- Tüm havalandırmaları, kaportaları ve damperleri kapat. 3- Baş pervane odasına giden iştirak valfini aç 4- Co2 odası girişi iskele tarafta bulunan 12 lik co2 silindir gurubu valfini aç. KÜÇÜK SİSTEMLER Sadece boyalık veya kuzine havalandırmalarında oluşabilecek yangınlarla mücadele için daha küçük, iki veya üç silindirden oluşan sistemler kullanılır. Bu sistemler için ayrı bir kompartman ayrılmasına gerek yoktur. Ama silindirler, risk olan alana direk bitişik olan yerde bulunabilir fakat sadece manuel olarak kolaylıkla aktif hale getirilebilmelidir. GEMİDE KUZİNE CO KUZİNE HAVALANDIRMA KANALI CO2 SISTEMI OPERASYON 1.Kuzinenin enerjisini kapat. 2.Tüm personelin alanı terk ettiğinden emin ol. 3.Tüm havalandırmaları, kaportaları ve damperleri kapat. 4.CO2 silindir valfini aç. Not:İçeri girişte havalandırmaya başlamadan önce, soğuma için yeterli bir zaman bırak. HALON SABİT SÖNDÜRME SİSTEMİ Halon gazı (Gemilerde kullanımı yasaklanmıştır.) Halon gazı, halon 1211 ve halon 1301 olarak tanınan halonlu bir hidrokarbon gazıdır. Halon 1211 ve 1301 ozon tabakasına zarar verdiği için alternatif olarak çevre dostu HCFC gaz karışımı ile üretilmiştir. A, B ve C sınıfı yangın risklerinin mevcut olduğu ortamlar için uygundur. Halon gazı, halon 1211 ve halon 1301 olarak tanınan halonlu bir hidrokarbon gazıdır. Halon 1211 ve 1301 ozon tabakasına zarar verdiği için alternatif olarak çevre dostu HCFC gaz karışımı ile üretilmiştir. A, B ve C sınıfı yangın risklerinin mevcut olduğu ortamlar için uygundur.
Köpük, yangın üzerinde bir tabaka teşkil ettikten sonra yanan satıh üzerindeki ağırlığı ve yoğunluğu sayesinde yanan yakıtın çıkarttığı buharı yani gazı absorbe etmektedir (yutmaktadır). C.STİM (BUHAR) ÜRETEREK YANGIN SÖNDÜRMEK Köpük, yanan yüzey üzerinde bir tabaka oluşturduktan sonra bazı köpük zerrecikleri parçalanarak suya dönüşür. Yüzeydeki sıcaklık nedeni ile su stim (buhar) oluşturur. Bu buhar, yanan kompartımandaki oksijeni yutmaktadır. D.SOĞUTUCU ÖZELLIĞI Köpük yanan yüzeyi kapladıktan sonra yüzeydeki ısıyı da absorbe ederek (emerek) yani sıcaklığın düşmesine ve yanıcı gazın buharlaşmasına engel olarak yangının sönmesini sağlamaktadır. E.ISIYI YANSITARAK SÖNDÜRME Yüzeye yayılan köpük, kompartıman içinde yanan alevlerin doğurduğu ısıyı geri yansıtarak yani yanan yüzeye temasını önleyerek yangının çabuk sönmesini sağlamaktadır. KÖPÜK OLUŞUMU Su: Köpük yapmada su en önemli öğedir. Günümüzde kullanılan modern köpük özleri her kalite su ile karışarak köpük oluşturabilmektedir. Köpük elde etmek için yeterli miktardaki basınçlı suyun karıştırıcıya verilmesi gerekir. Köpük özü Köpük üreten sıvı, genellikle iki ayrı orijinden gelmektedir. Protein orijinli köpükler: Natürel ve organik maddelerden yapılır. Sentetik orijinli köpükler: Sabun yapımında kullanılan sentetik maddelerden yapılır. Köpük üretiminde kullanılan konsantre sıvı, üç kategoriye ayrılır Düşük genişlemeli sıvı (10 kat genişleyen) Orta genişlemeli sıvı (100 kat genişleyen) Yüksek genişlemeli sıvı (1000 kat genişleyen) Hava Atmosferde %78 oranında azot, %21 oranında oksijen, %1 oranında su buharı ve diğer gazlar bulunur. Köpük konsantrasyonları genel olarak bir tankın içerisinde bulundurulur ve köpük, sistemde bulunan köpük pompası ve su ile köpüğün doğru oranda karıştırıldığını kontrol eden alet ile dağıtılır. Uygun oranda su, içerisinde sınırlayıcının bulunduğu bu aletten (venturi restriction) geçer. Aletin basıncı düşürmesi sayesinde, doğru oranda köpük bileşimi su ile
karışmış olur. Su ile köpük bileşenleri, köpük solusyonu oluşturmuş olur. Yangın Topundan veya ‘’branchpipe’’dan veya nozuldan çıkan çözelti, hava ile birleşerek genleşir. ANA GÜVERTE İÇİN YÜKSEK GENİŞLEMELİ KÖPÜK Garaj için kullanılan yüksek genişlemeli sabit köpüklü söndürücülerin genişleme oranları, 1000:1’in üzerine çıkabilir. Köpük, sabit borulardan gönderilir ve köpüğün, çıkış yerinde dakikada en az bir metre derinlik oluşturması ve yoğunlaşma oranının yeterli üretim ile uygulanacak olan en büyük hacmin beş misli oranında bir alana yetecek miktarda olması istenir. Yüksek genişlemeli köpük, korumaya alınan alana çıktığında, genişlemeye başlar. Köpük konsantrasyonları görevini yerine getirebilmesi için, su ile karıştırılır. Bir fan yardımı ile korumaya alınan alanın üzerinde katman oluşturur. Bu tür köpüklerin temizlenmesi çok uzun zaman alır. Bu durum geminin bu periyotta kullanılamaz durumda kalmasına neden olur. SU SABİT SÖNDÜRME SİSTEMİ (FIRE MAIN LINE) Solid (Kesintisiz) Su Pülverize (Sprey) Su Su, mükemmel yangın söndürme özelliklerine sahip en yaygın ve en ucuz söndürme maddesidir. Donma noktasının (0 ºC) biraz üstündeki, kaynama noktasının (100 ºC) biraz altındaki sıcaklıklarda hortum ve borularla kolayca taşınabilir. Su, sabit sistem devrelerindeki ve hortum çıkışındaki nozulların fonksiyonlarına göre kolayca şekil alabilir. Solid (kesintisiz) su Uzak mesafelere ulaşabilmeyi, soğutmayı, parçalayarak katı maddelerin içine çok rahat bir biçimde sızarak ısıyı düşürüp söndürmeyi gerçekleştirir. Pülverize (sprey) su Su yangında pülverize olarak kullanıldığında; Su damlacıkları ile ortaya çıkan büyük su yüzeyi, ısı alma kapasitesini artırır. Yoğun bir sprey bulutu oluşturarak yanma bölgesi de sınırlandırılabilirse girmesi muhtemel olan oksijeni azaltarak yanmayı azaltır veya tamamen söndürür. Yanan yüzeylerde buhar bulutu oluşturarak kaplama/boğma özelliği gösterir Bunları yapabilmek için kullanılan ekipmanların uygun ve yeterli, kullanıcının bu konuda eğitim görmüş uzman bir kişi olması gerekir. Örneğin, akaryakıt yangınında zorunlu olarak su ile müdahale gerektiğinde eğer solid su ile müdahale edilirse yangın alanının genişleyeceği, pülverize su kullanıldığında ise söndürülmese bile genişlemeyi önleyip yangının belirli bir sahada kontrol altında tutulacağı, uygulayıcılar tarafından bilinmelidir. Su, dikkatli kullanılmazsa B sınıfı (petrol türevli) yangınların daha da şiddetlenmesine neden olabilir. SPRINKLER DEVRELERI (OTOMATİK YAĞMURLAMA SİSTEMIİ Yağmurlama sistemleri genelde geminin yaşam bölümleri için kullanılır. Sistem, hidrofor ile çalışır ve sistemde tatlı su kullanılır. Hidrofor tankı basınçlı su ile doludur. Bir yangın çıktığında 70 derece sıcaklıkta nozul ağızları açılarak devreden gelen basınçlı suyu pülverize şekilde yangına püskürtmeye başlar. Devredeki basıncın düşmesi ile hidrofor pompası devreye girer ve devredeki basıncı daimi olarak yüksek seviyede tutar. Aynı zamanda otomatik alarm devresini de uyaran bu sistem, yangın alarmının devreye girmesini de sağlamaktadır.
Sprinkler sistemin gemi ana yangın sistemi ile bağlantısı bir adet stop valf ve non-return valf ile ve eğer mümkünse, sahil sistemi ile uygun bağlantıyı sağlayabilecek bir kaplin (‘’International Shore Connection’’)ile yapılacaktır. Basınçlı tatlı su tankının kapasitesi, istenen kapasitenin iki katı kadar olmalıdır. Kumanda edilen minimum alanın 280 metrekare olması varsayıldığında ve tahliye hızının metrekare başına dakikada en az 5 litre olacağından, izin verilen minimum tank kapasitesi 280 x 5 x 2 =2800 litre olmalıdır. Bulb kırıldığında sistemin içindeki basınçlı su bölgeye doğru spreylenir. Başlangıçta sistemin içinde gaz basıncı sabit tutulduğunda su basınçla dışarı çıkar, sprinkler bulb’ın kırılması suyun basıncının kaybına neden olur. Bu durum sensor tarafından algılanınca, tahliye switch’i ve su pompası ve alarm çalışmaya başlar. Pompa, depolama tankından suyu alarak ‘’sprinkler outlet’’lere iletir. Yangının söndürülmesi için daha fazla suya ihtiyaç olma durumuna karşı tatlı su tankının, deniz suyu ile bağlantılı olması gereklidir. Deniz suyu emilip, bir süzgeçten geçirilerek sprinkler sistemine iletilir. SPRINKLER İSTASYONU 1 SPRINKLER İSTASYONU 2 SİSTEMİN KULLANIMINDAN SONRA, TEKRARA ESKİ ÇALIŞABİLİR HALİNE DÖNÜŞTÜRÜLMESİ 1)Pompayı durdur. 2)Sistemin içine alınmış deniz suyunu veya kirli suyu dreyn et. Sistemin temiz olduğundan emin ol. 3)Kırılmış olan ‘’Sprinkler Head’’leri aynı sıcaklıkta geçerli olan yenileri ile değiştir. 4)Sistemi ve basınçlı tankı tekrar eski seviyeye kadar doldur. 5)Sistemi basınçlandır. SPRINKLER SİSTEMİNİN TESTİ
Gemideki sprinkler devresinin testi ana güvertedeki sancak tarafta bulunan boru storunun önündeki devreden yapılır. Sprinkler devresinde basınçlı su var iken ( bu basınclı su Spirnkler devre ve tank tarafından A geri döndürmez valfine kadar mevcuttur.) Deniz alıcı her zaman açık bulundurulur Sprinkler pompa paneli kumanda panel switch i Auto pozisyonda tutulur. D overboard valfi açılır A valfi geri döndürmez valf olmasına rağmen C valfi ile birlikte kapatılır. A ile C valfi arasındaki basınçlı olan suyun bulunduğu devreye bağlı olan B valfi açılarak devredeki su dreyn ettirilir. Devredeki basınç azalınca buradan sprinkler tankı üzerinde alabandada duran prestat switch aracılığı ile kumanda paneline ve köprüüstüne sinyalizasyon gönderilir ve dip ambarda bulunan elektrikli pompa çalışmaya başlar ve denizden alınan su D overboard valfi aracılıgı ile dışarı verilerek test yapılmış olur. Not : Sistem kullanılacağı zaman gerekli ise elektrikli sprinkler pompasına alternatif olarak yanında bulunan sprinkler motor pompa ve ana yangın devresi iştiraki ile yangın pompaları ve acil durum yangın pompası kullanılabilir. YAĞMURLAMA SİSTEMİ ( Drencher Sistemi) Sistemde ki boruların açık nozul ile sonlandırılması dışında bu sistem sprinkler sisteminin aynısıdır. Yangın durumunda nozullardan yüksek miktarda suyun korumaya alınan alana tahliyesi ile birlikte sadece o alan korumaya alınmaz. Su, risk alanının her yerine eşit miktarda dağıtılır. Yağmurlama sistemi, ro- ro gemilerin güvertelerinde veya gaz ve kimyasal tankerlerde kullanılır. Bu gemide yaşam mahalli kasarası altında ve baş altı boyalıkta kullanılır ayrıca ana yangın devresiyle bir valf ile iştiraklidir. Yağmurlama sisteminin yapısı basit olarak yukarıda belirtilmiş olan sprinkler sisteminin yapısı ile aynıdır. Gemide kasara altına kumanda eden yağmurlama sistemi devresi ana yangın devresiyle iştirakli olup iştirak valfi sancak filika güvertededir. Kasara altında meydana gelebilecek yangınlarda bu iştirak valfi açılır ve yangın pompası çalıştırılır. Bu sistemin bir benzeride geminin baş altında boyalık bölümünde kullanılır. İştirak valfi baş üstünde olup iskele tamburun önündedir ve yangın anında bu valf açılır ve yangın pompası çalıştırılır. YAŞAM MAHALLİ KASARASI ALTI DRENCHER
MÖNİTÖRLER
Helikopter güvertesinde olan yangınlarda ve diğer gemilerde çıkan yangınlara müdahale maksatlı yüksek su basma kapasitesine sahip nozullardır. LOCAL APPLICATION SİSTEMİ 1.Makine kontrol odasında bulunan ana panonun kapağını açarak yeşil kırmızı ikazlı butonlara (Açık-Kapalı) bölgeleri belirtilen; Port M/E Stb M/E No:1 D/G No:2 D/G Seperatör Room 2.İstenilen bölgenin butonlarına basarak Pnomatik valflerin açılmasını sağlayın. Pompa otomatik olarak çalışmaya başlayıp sisteme su basacaktır, gerektiğinde kırmızı butonlara Pnomatik valflari kapatın, suyu kesin.
- Gerektiğinde her bölgenin ayrıca lokal olarak sistemi çalıştırma butonları mevcuttur ve bu butonlar kullanılarak sistem lokal olarak aktif hale getirilebilir. SABİT KURU KİMYEVİ TOZ DEVRELERİ Bu sistemler, daha ziyade gaz tasıyan tankerlerde ve diğer tankerlerde güverte yangınları için kullanılır. Sistem, kimyasal tozların (Glutex) nitrojen gazı ile sürülmesi esasıyla çalısır. KURU KİMYEVİ TOZLAR ABC TOZLARI Mono amonyum fosfat [(NH4H2PO4), üre] potasyum bikarbonat ve amonyum sülfat (NH4SO4) maddeleridir. ABC tozları, alevli yangınları ve yüzeysel kor yangınlarını söndürür. Daha derin olan korlu yangınlar, yanmaya devam eder ve yangının yeniden alevlenmesine neden olabilir. Kor yangını tozu da denilen ABC tozları ile geri ateşlenme engellenir. ABC tozları, sıcak bölgelerde tutulmamalıdır. ABC tozunun esasını oluşturan monoamonyum asidik olan bir maddenin alkollü bir kuru kimyasalla karışması, ısınma ile birlikte karbondioksit bırakmaya başlar. Bu nedenle söndürme cihazlarının patladığı görülmüştür. BC TOZLARI
Sodyum bikarbonat, potasyum bikarbonat ve potasyum klorür tozlarıdır. BC tozları, yangın alanına verildiğinde reaktif maddelerin aralarına girerek yüzeysel bir şekilde etki yapar. Yani engelleme yolu ile söndürmeyi gerçekleştirir. Toz; azot, karbondioksit veya havanın yardımı ile hortum ve borular üzerinden prematik olarak dışarı itilebilmelidir. BC tozları aşındırıcı ve pas etkisi özelliklerine sahip olmamalıdır. Kuru tozun tozlara hassas sistemlerin yangınlarında kullanılması uygun olmayabilir. Örneğin, bilgisayar sistemleri vb. Kimyasal tozlu söndürücüler zehirli değildir. Ancak dar bir yerde çok miktarda tozlu minimax kullanılırsa tozlar; burun, boğaz ve gözlerde tahrişlere neden olabilir. Bu söndürücü “B” sınıfı yangınlarda kullanıldığı zaman yangın söndükten kısa bir süre sonra tekrar parlayabileceğinden ani alevlenmenin insanlara zarar vermemesi için daima tedbirli olunmalıdır. D TOZU(HAFIF METAL TOZLARI) Özel imal edilmiş tozlardır. Yüksek ısıya dayanıklıdır. Genellikle (NaCl, KCI, BaCl2, NaB4O4) Melamin, üre maddesi, fosfat camı, grafit petrakokundan meydana gelmiştir. Söndürme etkisi boğma etkisine dayanır. Yanan metalin üzerine serpilerek oksijen girişi engellenir. Ancak sıvı sodyumun söndürülmesinde bazı zorluklar kendini belli eder. Bu toz sıvı sodyuma sıkılırsa o zaman toz sıvı sodyumun içine çekilir ancak sodyum doyduktan sonra etkili olur. Onun için bu tip söndürmelerde grafit içeren söndürücüler kullanılır. Boğma etkisine sahiptir hafif metal yangınlarında (Mg, Na, K, Ti) kullanılır. KURU KİMYEVİ TOZLARIN SÖNDÜRME ÖZELLİKLERİ Boğma etkisi: Erime noktası düşük olan (150 – 180°C) bu tozların alev ile temasında meydana gelen metafosfork asit (HPO3), katı yüzeyler üzerinde camsı bir tabaka meydana getirmekte ve korlu yanan A sınıfı yangınlarda oksijen ile teması kesmektedir. Soğutma etkisi: Kuru kimyevi tozun soğutucu etkisi, yangınları çabuk söndürmede etkili değildir. Kuru kimyevi tozları dekompoze etmek için gerekli ısı enerjisi, maddelerin söndürme yetenekleri ile ilgilidir. Sonuç olarak maddenin kimyasal aktif hâle gelebilmesi için bütün kuru kimyevi maddeler ısıya duyarlı olmalı, yani ısıyı yutmalıdır. Radyasyon yalıtımı: Kuru kimyevi tozun püskürtülmesi alev ile yakıt arasında bir toz bulutu meydana getirir. Bu bulut; yakıtı alev tarafından yayılan sıcaklığa karşı bir ölçüde yalıtır. Zincir kırma reaksiyonu: Kuru kimyevi tozların yangın söndürücü özellikleri büyük oranda zincir kırma reaksiyonuna bağlıdır. Zincirleme yanma reaksiyonuna göre yanan bölge içinde serbest radikaller vardır ve yanmanın devam etmesi için bunların birbirleriyle reaksiyona girmeleri gerekir. Ateş üzerine kuru kimyevi tozların dökülmesi, reaktif parçacıkların birleşmesine ve zincirleme yanma reaksiyonu sürdürmelerine engel olur. YANGINLA MUCADELE Yangın Söndürme Prensipleri Yangın söndürmede temel prensip, yangının klasik tanımı yapılırken belirtilen ve yanma sartı için geçerli olan üç unsurdan birinin (ısı, oksijenin veya yanan maddenin herhangi birinin) ortadan kaldırılması ya da yanan madde ile havadaki oksijen arasındaki kimyasal zincir reaksiyonunun kırılması gerekir. Eğer bir yangın varsa bunu söndürmek için yanmayı meydana getiren unsurlardan en az bir tanesini saf dışı ederek söndürme gerçeklestirilir. Soğutarak söndürme (Isıyı azaltma veya ortadan kaldırma):
- Su ile soğutma
- Yanıcı maddeyi dağıtma
- Kuvvetli üfleme Havayı kesme (Oksijeni yok etme veya oranını düşürme):
- Örtme
- Boğma
- Oksijeni azaltma Yanıcı maddeyi ortadan kaldırma:
Yanan maddelerin üzerine havayı kesmek (oksijeni ortadan kaldırmak) için örtülen veya yayılan maddelerle yapılan söndürme islemine örtme denir. Kuru yanıcı madde (katı) yanıcı madde yangınlarında ve baslangıç hâlindeki yangınlarda örtü olarak halı, kilim, branda, battaniye ve kum gibi maddeler kullanılır. Akaryakıt yangınlarında örtü olarak köpük, klor, azot, karbon amonyak gibi maddeler kullanılır, Örtü olarak kullanılan malzemeler, yanan cismin üzerinde bir tabaka teskil ederek yangının hava ile temasını keser. Katı maddeler (halı, kilim, battaniye, kum, toprak vs.) veya kimyasal bilesikler (köpük konsantrasyonları veya kuru kimyevi tozlar ) kullanılarak yanan maddenin oksijen ile teması kesilir. Yakıt kaynağını yok etmek için sıvı ya da gaz akısı durdurulur. Mesela doğal gaz vanasının kapatılması ile yakıt kesilecektir ya da yangının yolu üzerindeki katı yakıt ortadan kaldırılır. Boğma Olusan yangının oksijenle ilgisini önlemek veya yanma için gerekli oksijen oranını azaltmak amacıyla yapılan islemdir. Bu yöntem, özellikle kapalı veya kolaylıkla kapalı hâle getirilebilecek yerlerdeki yangınlarda kullanılır. Hava sirkülasyonuna yol açabilecek bütün açıklıklar kapatılır ve oksijen yenilenememe nedeni ile yangın kendiliğinden söner. Oksijeni azaltma Yanma olayının olabilmesi için diğer sartlar yanında oksijenin ortamda %14 nispetinde bulunması gerekmektedir. Hava karısımında %21 oranında oksijen bulunduğundan normal kosullarda her yerde yanma olayı meydana gelebilmektedir. sayet oksijeni ortamda %14 ün altına düsürürsek yanma olayı ortadan kalkacaktır. Bu esasa dayanılarak olusturulan söndürme prensibine ise oksijeni azaltma yöntemi denilmektedir. Oksijeni azaltıcı maddeler; kimyevi tozlar, karbondioksit gazı gibi maddelerdir. Bunlar hem örtme (oksijeni kesme) hem de oksijeni azaltma suretiyle yangınları söndürücü niteliktedir. Yanıcı Maddeyi Ortadan Kaldırarak Söndürme Yanıcı maddeyi ortadan kaldırmak sureti ile söndürmede bizzat yanıcı madde ortadan kaldırılır ya da madde ısıdan korunur veya ayrılır. Bu husus, yanıcı maddeyi ortadan kaldırmak, yanıcı maddeyi ısıdan ayırmak, ara bosluğu meydana getirmek gibi yöntemlerle uygulanır. Yanıcı maddeyi ortadan kaldırmak Bu yöntemle yapılan söndürmelerde bizzat yanan maddelerin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bu yöntem, genellikle gaz hâlindeki yanıcı maddelerin yangınlarında etkendir. Örneğin, yanan bir hava gazı veya LPG gazının vanasının kapatılarak yanma olayına son verilmesi gibi. Yanıcı maddeyi ısıdan ayırmak Katı yanıcı maddenin ana kütleden ayrılması suretiyle yapılan söndürmedir. Bu konuda yanıcı maddeyi dağıtma izah edilirken genis bilgi verilmistir. Ara bosluğu meydana getirmek Bu yöntem, yangının genislemesini önleyerek zamana bağlı söndürülmesini sağlar. Meydana gelmis yangınların rüzgârın etkisiyle civardaki yanıcı diğer maddelerin de tutusmasıyla yanma olayının büyümesi söz konusu olduğu durumlarda yanan kısım ile yanabilecek kısım arasındaki yanıcı maddelerin ortadan kaldırılmasıyla meydana getirilen bosluklardır. Örneğin; orman yangınlarında yanan kısım ile yanmamıs kısım arasındaki ağaçların kesilmesi ve otların temizlenmesi, büyük mahalle yangınlarında çevredeki binaların yıkılması gibi. Zincirleme Reaksiyonu Engelleme Yanma bölgesi içinde ortamda mevcut oksijen konsantrasyonunu bozmak üzere yanma bölgesine birtakım kimyasal maddeler (karbondioksit, nitrojen veya halon alternatifi gazlar) bosaltmak veya yanma bölgesinde bu kimyasal gazları patlatmak sureti ile havanın içinde bulunan oksijen ile yanan madde arasındaki kimyasal zincir reaksiyonunu bozularak yangın söndürülebilir. Kuru kimyevi tozlar ve halojenli hidrokarbonlar gibi bazı söndürme maddeleri, yanıcı madde ile ısı üretmeyen reaksiyonlar meydana getirerek alev üreten kimyasal reaksiyonu keser. Alevlenmeyi durdurur. Örneğin,
halon gazı uygulandığında halojenlerle reaksiyon olusur ve oksidasyon ani olarak durur. Söndürme maddelerinden bazıları bu yöntemlerden sadece birini, bazıları ise birkaçını birden kullanarak söndürme etkisi gösterir. Yangınla mücadele ile aynı zamanda yan bölme kontrolleri de yapılır. Bu kontrollerde alt, üst ve yan kompartımanların ısı, duman ve alev durumları kontrol edilir. Yangına müdahale edilirken gerek duyulursa alttan, üstten ve yandan soğutma yapılır. A Sınıfı Yangınlara Müdahale Bu tür yangınların temel söndürme prensibi soğutma, temel söndürme maddesi ise sudur. Su ile soğutma yapılarak ısı, yanma ısısının altına düsürülebilir. Su, sis hâlinde kullanılarak hem soğutma yapılabilir hem de yanıcı maddenin oksijen ile teması kesilebilir. Köpük veya kuru kimyasal da kullanılarak yanıcı maddenin oksijen ile irtibatı kesilebilir. CO2 kullanılabilir. B Sınıfı Yangınlara (Kimyasal Yangın) Müdahale B sınıfı yangınların temel özelliği korsuz, alevli yanmadır. Bu tür yangınların temel söndürme prensibi boğma, temel söndürme maddesi ise köpüktür. Köpük en etkili söndürme malzemesidir. Hafifliği sayesinde yanan akaryakıtın üzerini kaplayarak oksijen ile iliskisini keser. CO2 kullanılabilir Su sisi veya kuru kimyasal da yanıcı maddenin oksijen ile iliskisinin kesilmesinde kullanılabilir. Sis, aynı zamanda yanıcı maddenin ısısının düsürülmesinde de yararlı olur. Halon gazının alternatifleri (HCFC) kullanılır. BC tipi kuru kimyevi toz kullanılır. Su, akaryakıttan daha ağır olduğundan bu yangın tipinde kullanılmaz. C Sınıfı Yangın (Gaz Yangını) Müdahale Bu tür yangınlara müdahalede temel prensip örtme ve boğma, temel söndürme maddesi temel BC tipi kuru kimyevi tozdur. İlk is, gaz devresi üzerindeki vana kapatılır ve yangına sebep olan gaz kesilir. Yanan tüpler su ile soğutulur, yangın mahallinden uzaklastırılarak üzerine ıslak battaniye örtülür. Gazın kaynağının ortamdan uzaklastırılması sonrası kalan yangının tipine göre yangına müdahaleye devam edilir. Bu tür yangınlarda BCF, CO2, köpük, kuru kimyasal toz kullanılabilir. D Sınıfı Metal Yangınlara Müdahale Bu tür yangınların temel söndürme prensibi boğma, temel söndürme maddesi ve prensibi ise özel D tipi kimyasal tozdur. D tozu bulunamadığında kum, toprak, grafit tozu ve soba külü bu amaçla kullanılabilir. Özel D tipi kimyasal toz ve kum kullanılabilir. Söndürmede köpük, su (kuru kimyasal toz ABC kuru toz türü söndürücüler faydasızdır) kesinlikle kullanılmaz.
